Баяндама

«Заманауи мектептің стратегиялық менеджментіндегі

көшбасшылық-басқару мәдениетін қалыптастыру факторы»

Бүгінде орта білім беру саласындағы үлкен өзгерістер заманында мектепті басқару тұрғысынан дамытудың тиімді тәсілдерін іздестіру өзекті бола түсуде. Әлемдік тәжірибеде заманауи тәсілдердің бірі мектеп басқармасының ұстанымдарын басқарушылықтан көшбасшылыққа өзгерту болып табылады. Қалыптасқан жағдайларға байланысты Қазақстанда ұзақ уақыт бойы көшбасшылық басқару мен барлығы үшін жауап беру ретінде ұғынылып келді. Басқару мен көшбасшылық арасындағы басты айырмашылық- жоспарланған, дұрыс орындалуы тиіс әрекеттер жүйесі болып табылады. Көшбасшылық болса мүлдем басқа, ол қалыптасқан жағдайды жақсарта отырып өзгертуге бағытталған басқару кешені. Кез-келген әлеуметтік жүйені, соның ішінде мектепті тиімді түрде басқару бірінші кезекте жетекші мен педагогикалық ұжым, оқушылар мен олардың ата-аналары арасындағы үйлесімді өзара қатынас болып табылады. Мектеп-ашық жүйенің ең қарапайым үлгісі, мұнда ақпарат алмасу тек басқарушы мен басқарылушы жүйе арасында ғана жүзеге асып қоймай, сондай-ақ, оны қоршаған әлеуметтік ортаны да қамтиды. Мектептік білім беру саласын басқаруды жаңартудағы басты мәселе мектепті басқару мен ұйымдастырудың ескі әдістерінен жаңаларына өту болып табылады. Мектеп директоры жоғары сапалы білім беруді қамтамасыз етуі тиіс және бұл мектептегі үдерістерге қатысушылардың барлығының бірдей еңбектенуімен  ғана жүзеге асады. Директор-менеджер, педагогикалық үдеріске қатысушы, ол мектеп ұжымының балаларды оқыту мен оқу ісіне тікелей араласушы, ол үнемі адамдармен тікелей жұмыс атқарады. Қоғамдық қатынастардың демократиялануы шарттарында мектепті тиімді түрде басқару мектеп жетекшілерінің кәсіби басқарушылық біліктіліктерін жүйелі түрде дамытуды талап етуде. Мектеп жетекшінің көшбасшылық қасиеттерін дамыту мектеп ұжымындағы сенім деңгейінің артуына, заманауи технологияларды қолдануға, мектептегі моральдік-психологиялық ахуалды жақсартуға әсер етеді.

—  Көшбасшылық- топтың, қауымның, қоғамның бір мүшесі нақты жалпы мақсатқа қол жеткізу үшін басқаларды ұйымдастырып, бағыттайтын әлеуметтік-психологиялық үдеріс.

—  Оқытушы көшбасшылық- оқыту мен оқуды жетілдіру мақсатында анық мақсат қоюды, оқу бағдарламасын басқаруды, сабақты жоспарлаудың мониторингін жүргізуді, ресурстарды анықтап, мұғалім жұмысына эвалюация жүргізуді көздейді.

—  Бөлінген көшбасшылық- көшбасшының өзі басқаратын ұйымда көшбасшылық мәдениетін енгізу мақсатында көшбасшылық өкілеттіліктерді басқаларға жүктеуін көздейтін көшбасшылық түрі.

—  Стратегиялық көшбасшылық- ұйым табысты жұмыс жасау үшін оның мақсаты мен ұстанымдарын, негізгі стратегияларын, оңтайлы құрылымын, даму бағыттарын, қажетті ресурстары мен анағұрлым тиімді үдерісті анықтайтын көшбасшылық түрі.

Көшбасшы өз-өзіне және өзінің мақсаттарына сенген кезде, ұжымы да оған сенім артады және сенімділік танытады, соңынан ереді. Әрине әр мектеп жетекшісі өзіне оқушылар мен мұғалімдердің тағдырларына жауапкершілік артылатындығын ұғынуы тиіс. Жетекшінің өзін ұстауы, ұжыммен қатынас құруы, мәселелерді шешу тәсілдері көп нәрсе аңғартады. Әр адам өзін сыйлауды талап етеді және өзіне моральдық тұрғыдан ауыр ортада ұзақ уақыт қала алмайды. Осы орайда, көшбасшылық қасиеттерін қолдану, тренингтер өткізу жетекшіге мәселелерді ішкі қырынан көруге және уақытында шешуге мүмкіндік береді. Негізінде дұрыс тұлғааралық қатынасқа ерекше мән берілетін басқару түрі ұжым ішінде әрдайым табысты болады. 2016-2017 оқу жылында мектеп басшысы ретінде Астана қаласында педагогикалық шеберлік орталығы ұйымдастырған жалпы білім беру мекемелері ұйымдары басшыларының біліктілігін арттыру курсына қатыстым. Курс бағдарламасының мақсаты: үздік әлемдік педагогикалық тәсілдер мен білім беру тәжірибесі негізінде Қазақстан Республикасы жалпы білім беру ұйымдары басшыларын кәсіби  дамыту. Бұл бағдарламаның мазмұны: оқыту мен оқуға жетекшілік ету, өзінің дамуы және басқаларды дамыту, жетілдіру, инновациялар мен  өзгерістерді енгізуге жетекшілік ету, жергілікті қауымды бірлескен жұмысқа тарту. Осы курс бағдарламасы аясында мектеп басшысы тек қана бұйрық бермей, ұжыммен ынтымақтаса жұмыс атқарып, мұғалімдерге қолдау көрсету қажеттігін  және көшбасшылық қасиеттерге көңіл бөлу керектігін аңғардым. Мектептің даму жоспарын құрмас бұрын, ұжымнан сауалнама алып, ұжымның сұранысына байланысты даму жоспарының басымдығын анықтап алу тиімді екендігін білдім. Яғни, ұжымның үнін тыңдау арқылы  басқаның пікірін назарға  алып, мектептің дамуына баршаның үлесін қосу мүмкіндігі мол болып табылады. Мектептің дамуы жолындағы өзгерістер мен кедергілерді анықтау мақсатында оқушылардан, ата-аналардан сауалнамалар алынды. Оқушылар сауалнамасында жеке жұмыстан гөрі топтық жұмыстың оқушылар үшін қажет екендігі және сабақта жаңа тәсілдердің мүмкіндігінше көп қолданылуын қалайтындықтары білінді. Ата-аналар сауалнамасынан мектепте білім беру тәсілі жаңа бағытқа бет бұрғаны, балалардың сабаққа қызығушылығы артқандығы белгілі болды.5-6, 7-9 сынып аралығында «Тілектес» оқушылар қоғамдастығы жұмыс атқарды. Жоспар құрылып, жұмыс түрлері анықталды. 5,6,7 сыныптар арасында «ХХІ ғасыр көшбасшысы» интеллектуалды сайыста оқушылар  интеллектуалды сайыстың ұнаған себептері мен ұсыныс пікірлерін білдірді. Соның айғағы, «менің көңіл-күйім жақсы, сабақта полиглот бөлімі ұнады, ал ұсыныс- мақал-мәтелдер сайысы өткізілсе» деп, оқушылар смайликтер арқылы  кері байланыс берді. Оқушылардың үні ескеріліп «Мың бір мақал» сайысы өтті. Ата-аналар қоғамдастығын жүргізу мақсатында кездесу барысында «Мектеп және отбасы» тақырыбындағы тренингте ата-аналардың балалардың пәндерден өтіліп жатқан тақырыптарын біле ме? деген мақсатта «Алмалы ағаш» ойыны шынайы өтті. Бұл ата-аналар жауаптарынан байқалды. Өйткені, алмада жазылған пәндерден өз баласының игеріп жатқан тақырыптарын білгені үшін ата-ана өзіне нақты сенімді болды. Соңынан ата-аналар «балалардың қатысуымен бірге осындай тренингтер өтсе» деген ұсыныстар білдірді. Ата-аналарға арналған «Ашық есік» күні ұйымдастырылды, сабақтарға қатысып, соңынан ата-аналар тренингке қатысты. Ата-аналар қоғамдастығына жауапты Г. мұғалім «Сынақ» іскерлік ойын жұмысын өткізді. Ситуациялық сұрақтар қойылып ата-аналар тығырықтан шығатын ьжауаптар берді. Мысалы, мына сұраққа «Телеарнадан жақсы концерт болып жатыр, ал балаңыз көркем фильм көрем деп сұрап тұр. Сіз не істейсіз?» М. есімді ата-ана көркем фильмнен де өмірге қажетті кітап оқу, екеуіміз бірлесіп кітап оқиық деп баламның көңілін кітапқа аударамын. Міне, ата-ана балаға назар аударып, көп көңіл бөлсе ол балаға қатты ұнайды. Бұл ата-ананың ойы дұрыс деп айтамын.Екінші ата-аналар жұмысында орта буын оқушылардың ата-аналары қатысты.Басталмас бұрын «Есімдер аллитерациясы», содан соң «Сөздік волейбол» ойынында допты бір-біріне беріп, өзін жақсы жағынан сипаттап айтты. «Мен телевизорға айналсам» бейнежазба көрсетіліп, ата-аналар балаларға көңіл бөлу қажеттігін айтты. «Екі жұлдыз, бір тілек» кері байланысы жасалды. Ата-аналар бейнежазбадан көп әсер алғандығын және ұнағанын айтса, бір ата-ана осындай шараға әкелер қатысса деп ұсыныс білдіріпті. Коуч «Lesson study-сабақты зерттеу әдісінің тиімділігі қандай?» коучингісін өткізді. Коучинг барысында мұғалімдер музыка жанры бойынша опера, эстрада орындаушылары болып топқа бөлінді. Зерттеу сабағы жөнінде презентация көрсетілді. «Ойлан, жұптас, бөліс» тәсілімен мінсіз оқушы, мінсіз сабақ тақырыбында постер қорғалды. Топтың жұмысын бармақпен бағалады. Соңынан кері байланыс парағын толтыру арқылы кері байланыс алынды. Екінші коуч «Кері байланыс-оқыту мен оқудағы кедергілерді қалай жоямыз?» коучингісін өткізді. Шарға тілек жазып, үрлеп, оны бір-біріне беру арқылы топқа бөлінді. 1-ші топқа кері байланыс түрлері, 2-ші топқа рефлексия туралы постер қорғау тапсырмасында рефлексия туралы мұғалімдер көп ойланып, ойларын толық жеткізе алмады. Себебі, деңгейлік бағдарламаны игермеген мұғалімдер  болғандықтан және мұғалімдердің өз іс-әрекеттеріне рефлексия жасалмайтындығы байқалды.  Ал кері байланыс түрлерін 1-ші топ атап шықты. «Сандық, ет тартқыш, қоқыш жәшігі» әдісінде мұғалімдер рефлексия туралы әлі де толық түсініктің қажеттігін ет тартқышқа салды. Үшінші коуч «Кері байланыс-оқыту мен оқуды жетілдіру жолы» өткізген коучинг «Мақтау айту» жаттығуынан басталды, гүлдер арқылы мұғалімдер 2 топқа бөлінді. Коучингте бейнедәріс тыңдалымы және тренер ұсынған кері байланыс жасау ережелері тиімді болды. «Еркін микрофон» әдісінде қатысушылар коучинг туралы пікірлерін білдірді,  Д. мұғалім  «кері байланысты сабақ барысында қолдану уақытқа кері әсерін тигізеді» деген пікірін білдірсе, А.мұғалім «кері байланысты тек сабақ соңында емес, тапсырмалар орындау соңында да қолдану тиімді екенін білдім» деген пікірлер білінді.

Мектептің даму жоспарында коучинг, зерттеу сабақтары, қоғамдастық жұмыстары, тізбектелген сабақтар, желілік қоғамдастық және тәлімгерлік пен бөлінген көшбасшылық жұмыстарын тиімді пайдалану негізгі қолжетімді нәтиже болып саналады.

Пайдаланылған

әдебиеттер:

1.   Басшыға арналған нұсқаулық, екінші басылым

2.   Көшбасшылықты дамыту құралдары: ынталандыру және кері

байланыс

3.    Қазіргі мектепті басқару: Мектеп директорларына арналған

әдістемелік құрал \М.Поташника, 2002ж.\

4.   100 нақты қадам-Ұлттық жоспар бағдарламасы

Асанова Қарлығаш Абдулхамитовна

мектеп басшысы