мақала

БЛУМ ТАКСОНОМИЯСЫН ХИМИЯ ЖӘНЕ БИОЛОГИЯ САБАҒЫНДА ЖАҢАРТЫЛҒАН ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ

АЯСЫНДА ТИІМДІ ҚОЛДАНУ

  Смагулова Айгерим Казбековна

 Ақмола облысы, Қорғалжын ауданы, Жантеке ауылы,

Қызылту орта мектебі, химия және биология пәнінің мұғалімі

        Жаңартылған оқу бағдарламаларының мазмұндық ерекшеліктеріннің бірі – таным заңдылығы мен пәндік операциялардың неғұрлым маңызды түрлері бойынша ойлау дағдысының деңгейлік жіктелімдеріне негізделген Блум таксономиясы бойынша оқыту мақсаттарының иерархиясы. Оқу мақсаттары білім алушылардың пәнді меңгеруін дамытуы қажет білімі мен дағдыларын анықтайды. Күтілетін нәтижелерді анықтау, осы дамытуды ақпараттандыру үшін оқу бағдарламасындағы негізгі бағыт болып табылатын Б.Блумның таксономиясы қолданылады.

Білім берудің қай деңгейінде болса да бағалау жүйесі оқушының оқу материалының қаншалықты деңгейде меңгергенін, оларда қандай дағдыларының қаншалықты қалыптасқанын анықтауға мүмкіндік қажет. Бұл таксономия оқушылардың білім жетістіктерін бағалауда, білім алушылар дайындығының жалпы деңгейіндегі өзгерістерді, оқудағы жетістіктерінің және білім беру процесінде орын алатын қиындықтарының шынайы сипаттамасын алуға мүмкіндік береді. Оқушылардың ақпаратты меңгеруі, ақпаратты өңдеуі, шығармашылық және жобалық қызмет, ойын жеткізу және т.б. танымдық қызметінің динамикасын тіркеуге қолайлы.

Блум таксономиясы арқылы критериалды бағалау  мұғалім, оқушы, оның ата-анасы, сынып жетекшісі, сонымен бірге әкімшілік пен білім беру ұйымының педагогикалық ұжымы арасындағы тұрақты байланысты қамтамасыз етеді. Білім беру процесінде туындаған сұрақтарға нақты жауап беруге, жүйелі көзқарасты қалыптастырып, тұтастығын қамтамасыз етуге септігін тигізеді. Өз кезегінде мұндай жүйе білім алушыларға білімді сәтті алуға, мұғалімдерге кері байланысты тиімді орнатуға, сабақтың деңгейін анықтауға қажетті құрал ретінде қолданылады.

Мұғалім сабақтарында оқушылардың оқу мақсаттарға жету деңгейін анықтау оқу жетістіктерін бағалаудың мақсаты болып табылады. Яғни оқу деңгейін, оқыту деңгейін, бағдарламалық материалдарды жетік меңгеру және оқыту нәтижесінің сапасын арттыру үшін оқушылардың жеке дара траекторияларын анықтауы керек.

Оқушының жеке оқу траекториясын анықтап, онымен жұмыс жасау үшін ең алдымен оның қабілетін анықтап алған дұрыс. Себебі Блум таксономиясы бойынша деңгейлерге сәйкес берілетін тапсырмалар түрі,тапсырмаларға берілетін іс-әрекеттер әр түрлі келеді. Г.Гарднер анықтаған зияткерлік түрлерін қарастыра отырып, төмендегідей тірек-етістіктерді қолданып тапсырмалар беруге болады.

Ойлау дағдыларының деңгейлері үш топтың аясында беріледі: білу және түсіну; қолдану; жоғары деңгей дағдылары (талдау, жинақтау, бағалау). Тапсырмаларды құрастыру кезінде мұғалім әр ойлау дағдыларының деңгейін көрсететін етістіктерді ала отырып құрастырғаны ескерілуі керек. Себебі тапсырма құрастыру кезінде саралау (дифференциялау) тәсілін қамтамасыз ету үшін бағалау критерийлерін ойлау дағдыларының деңгейіне қарай бөледі. Сыныптағы саралау жұмысының жалпыға ортақ қабылданған жеті тәсілінің ең біріншісі – тапсырма беруде саралау. Тапсырмаларды қабілеттеріне қарай саралап беру арқылы сыныптағы барлық оқушыларды оқу үдерісіне толыққанды қатыстыруға болады. Саралап берілген тапсырмалар оқушылардың зияткерліктерін арттырып, дарынды оқушыларды ашуға мүмкіндік береді.

Оқушылардың химия және биологияны оқу барысында танымдық іс-әрекеттерін арттыру үшін сабақ барысында Блум таксономиясын пайдалану және логикалық қызықты есептер шығарудың тиімділігі зор. Химия сабақтарында қызығушылықты арттыру үшін оқу мазмұнын ғылым тарихы туралы материалдар және шешуі қиын, дәстүрлі емес химиялық есептер шығару мен байыту керек. Есептеп шығару, дәлелдеу, түрлендіру мен зерттеу әдістерінің кереметі мен қызықтылығын үнемі ерекшелеп отырған жөн. Шығармашылық, ауызша және қызықты тапсырмалар, проблемалық ситуациялар, өзіндік жұмыс, тарихи элементтер мен оқу материалдары дәстүрлі емес нысандардан тұратын сабақтарды ұйымдастырып, өткізу қорытындысымен мынадай тұжырым жасауға болады: Біріншіден, оқуды оқушы үшін тек қызықты ғана емес, сондай-ақ нәтижелі ету үшін мұғалімнің шығармашылық ойын оқытудың тиімді әдістерін, оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыру тәсілдері мен әдістерін іздестіруге бағыттаған жөн; Екіншіден, егер химияға деген қызығушылықты арттыру тәсілдері

мен әдістерінің қалыптасқан жүйесін ұғымды қолданар болсақ, онда оқушыларда сабаққа деген ұмтылыс артып, химияның ең қызықты пәндерінің бірі екендігі деген түсінігі нығаяды. Осы тәсілдер мен әдістерді қолдану сабаққа өзгерістер енгізуімен қатар, балаларды жүйелі жұмыс істеуге үйретеді және өздерінің тарапынан белсенді іс-әрекетке деген үздіксіз талапты күту ахуалын қалыптастырады. Сөзімнің дәлелі ретінде биология пәнінен өткізген ашық сабағымды назарларыңызға ұсынбақпын.

Биология пәнінен 8 сыныптың «Адам қаңқасының құрылысы. Тірек-қимыл жүйесінің маңызы мен қызметі» тақырыбын өткен кезде Блум таксономиясының «Білу» деңгейінде тақырып мәтінін «Қытайлық салат» әдісі арқылы берудің тиімділігі зор, себебі оқушылар негізгі ойды сурет арқылы береді, адам қаңқасының моделін(кеуде қуысын ермексаз, компьютер, гипс т.б.)  жасайды және топтастырады.«Галериядағы ой шарлау» әдісі арқылы оқушылар бір-бірін бағалайды және ойларын қорытындылайды.

Блум таксономиясының «Түсіну» деңгейінде Сараланған деңгейлік тапсырмаларды беруде А деңгейлі оқушыларға «FILA  кестесі»  беріліп, оқушылар  берілген мәтіннен деректерді анықтайды, сипаттайды, қаңқа құрылысындағы сүйектердің жарақаттанудың алдын алу идеяларын ұсынады, сабақ барысында тақырыпқа қатысты өздерінің туындаған сұрақтарын қояды, іс-әрекеттің жоспарын жасайды.

Блум таксономиясының «Қолдану» деңгейінде В деңгейлі оқушыларға қаңқа бөлімдерін атап көрсету және ермексаздан бас, аяқ-қол сүйектерінің моделін жасау тапсырмасы берілген кезде оқушылар алған білімдерін өмірде қолданады.

 Блум таксономиясының «Талдау» деңгейінде С деңгейлі оқушыларға «Не себептен циркке, балетке, спортқа жастайынан баулитынын түсіндіріп, дәлелдеңіз» деген тапсырманы беру арқылы оқушылардың сыни тұрғыдан

ойлауы дамиды, оқушылар қалай оқу керектігін, топпен жұмыс істеуге, сыни ойлауға, өздігінен жұмыс істеуге, өз ойларын жеткізе білуге, әділ баға қоюға үйренеді. Кері байланыс «Телеарнаға қоңырау шалу» әдісі арқылы берілді. 1-топ. Телеарнадағы соңғы жаңалықтар легімен (оқиғалармен) таныстырғандай болып сабаққа талдау жасады.

2-топ: Кездейсоқ куәгерден алынған сұхбат түрінде кері байланысты көрсетті. 3-топ: Телеарнаға қоңырау шалу арқылы күні бойы болған жұмысты, оқиғаны саралады, жинақтады, алған ақпараттарына баға берді.

 Блум таксономиясының деңгейін қамтитын осындай  тапсырмалар беру  оқушылардың білімін шығармашылық деңгейге жеткізеді, әрі осындай қасиетімен ерекшеленеді. Блум таксономиясы жеке тұлға шығармашылығын дамытушы құрылым ретінде әр пәннің сабағында  қолданылса,мұғалімінің шеберлігі мен еңбегінің нәтижесінің көрсеткіші екені сөзсіз.